რადებეს მოგზაურობა აფრიკიდან კლუბის ლეგენდობამდე

ლიდს იუნაიტედის ისტორიის მქონე კლუბში ლეგენდის სტატუსის მოპოვება უდიდესი პატივია. იმის გათვალისწინებით კი, თუ როგორი პირველი ნაბიჯები ჰქონდა საფეხბურთო კარიერაში, სამხრეთ აფრიკელი ლუკას რადებე კიდევ უფრო დასაფასებელია.

სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა, რომელშიც ლუკას რადებე დაიბადა და გაიზარდა, ბევრი თვალსაზრისით იყო გახლეჩილი ქვეყანა. აპართეიდის პერიოდის სამხრეთ აფრიკაში შავკანიანები ხომ მეორეხარისხოვან მოქალაქეებად მიიჩნეოდნენ, ლუკასს კი რთული პოლიტიკური ვითარების ეპიცენტრში, იოჰანესბურგში, სოვეტოს რაიონში მოუწია ცხოვრება.

თავისი ასაკის ბიჭების უმეტესობის მსგავსად, ლუკას რადებე საპროტესტო მოძრაობის მონაწილე იყო. უაღრესად სახიფათო პერიოდში ის რეგულარულად ესწრებოდა აპართეიდის საწინააღმდეგო აქციებს, სადაც ბევრი ახალგაზრდა იღუპებოდა. რადებეს ქვეყნიდან წასვლა კი მისი ნამდვილი სიყვარულის, ფეხბურთის გამო მოხდა.

მაღალი და გამხდარი ლუკასი პატარა ასაკიდან გამოირჩეოდა სხვა ფეხბურთელებისგან. ჩვრებით გამოტენილი გახეხილი ბურთით მოთამაშე მუდამ ენაგამოყოფილი ბიჭი ქალაქგარე ხრიოკ მოედნებზე გულშემატკივრებს განსაკუთრებულად იზიდავდა. მშობლების თხოვნით, რადებემ შედარებით უსაფრთხო, ჩრდილო იოჰანესბურგში გადაინაცვლა, სადაც კიდევ უფრო წარმოაჩინა თავისი საფეხბურთო თვისებები.

ლუკას რადებეს თვალი მალევე დაადგა სამხრეთ აფრიკელმა ლეგენდამ, კაიზერ მოტაუნგმა და პირველი პროფესიული კონტრაქტიც შედგა, მოტაუნგის მიერ 1970 წელს დაარსებულ კაიზერ ჩიფსში.

ფეხბურთელის უწყვეტი პროგრესისა და წარმატების ფონზე ქვეყანაში აპართეიდი ნელ-ნელა დასრულდა. სამხრეთ აფრიკა საფეხბურთო სამყაროსთვისაც ხელახლა დაიბადა. ეროვნული ნაკრების რიგებში ლუკას რადებეს დებიუტი 1992 წლის ივლისში კონტინენტის საუკეთესო გუნდთან, კამერუნთან სამმატჩიან სერიაში შედგა, სადაც „ბაფანა ბაფანამ“ ერთი მოიგო, ერთი წააგო, ერთიც ფრედ დაასრულა. 

კარიერის მთავარ გუნდში, ლიდს იუნაიტედში ტრანსფერს კი გახმაურებული ამბავი უძღოდა წინ. ძმასთან, დასთან და დიშვილთან ერთად საყიდლებზე მყოფი ლუკას რადებე უცნობმა ადამიანმა ცეცხლსასროლი იარაღით დაჭრა. როგორც თავად ფეხბურთელი იხსენებს, სოვეტოში სროლის ხმები არავის უკვირდა, მაგრამ უცაბედად ზურგის არეში ტკივილი იგრძნო და ცალ ფეხში მგრძნობელობა დაკარგა. ჰოსპიტალში უმალ მოთავსებული რადებე სასწაულებრივად გადარჩა - ტყვიამ, რომელმაც ზურგიდან ფეხში გაიარა, არცერთი მნიშვნელოვანი ორგანო არ დააზიანა.

სანამ ფეხბურთელი ტრავმას იშუშებდა, მისი გადაბირება სტამბოლის ბეშიქთაშმა სცადა, თუმცა ლიდსის სკაუტი ჯეფ სლეიტი რადებეს თამაშს უკვე კარგად იცნობდა და იორკშირული კლუბის მწვრთნელი ჰოვარდ უილკინსონი დაარწმუნა, რადებე და მისი თანაგუნდელი ნაკრებში, ფორვარდი ფილემონ მასინგა შეეძინათ.

ხანგრძლივი რეაბილიტაციის შემდეგ ლუკას რადებე, რომელსაც ქვეყნის დატოვება მტკიცედ ჰქონდა გადაწყვეტილი, 1994 წელს ლიდსში გადავიდა. 

ცენტრალური მცველისთვის იორკშირული კარიერის საწყისი პერიოდი წარუმატებელი გამოდგა. მუხლის მძიმე ტრავმამ და ნაკრების რიგებში აფრიკის ერთა თასისთვის სამშობლოში დაბრუნებამ, რამაც კლუბის მწვრთნელი გაანაწყენა, კინაღამ მისი პრემიერლიგური კარიერა დაასრულა.

1996 წლის აფრიკის ერთა თასი სამხრეთ აფრიკამ, ისევე როგორც წინა წელს რაგბის მსოფლიო თასი, საშინაო კედლებში მოიგო. ჯგუფიდან გასვლის შემდეგ კლაივ ბარკერის გუნდმა მეოთხედფინალში ალჟირის (2:1), ნახევარფინალში კი განის (3:0) ბარიერი დაძლია, სადაც რადებე ლიდსელ თანაგუნდელს, ტონი იებოას დაუპირისპირდა. „ბაფანა ბაფანამ“ იანვარში გამართული ტურნირი შესანიშნავად ჩაატარა და ფინალში ტუნისს მარკ უილიამსის დუბლით 2:0 სძლია.

სულ რამდენიმეთვიან ინტერვალში მიჯრით მოპოვებულმა ორმა მნიშვნელოვანმა გამარჯვებამ ორად გაყოფილი ქვეყანა საბოლოოდ გააერთიანა. ლიდსში დაბრუნებულმა რადებემ კი კიდევ ერთი ფინალი ითამაშა. ინგლისის ლიგის თასზე უილკინსონის გუნდი „უემბლიზე“ ასტონ ვილას დაუპირისპირდა და ბირმინგემულ კლუბთან უშანსოდ, 0:3 დამარცხდა.

მიუხედავად იმისა, რომ ლიდს იუნაიტედი წინა წლების მსგავსად ვერ ბრწყინავდა (გუნდი 1992 წელს ქვეყნის ჩემპიონი გახდა), ლუკას რადებე გუნდში საკულტო ფიგურად იმკვიდრებდა თავს. ეს ყველაფერი ლიგის თასის ფინალამდე რამდენიმე კვირით ადრე, მრისხანე მეტოქე მანჩესტერ იუნაიტედთან მატჩშიც გამოჩნდა. შეხვედრის სტარტზე მეკარე მარკ ბინი მოედნიდან გააძევეს, სათადარიგო მეკარის არყოფნის გამო კი ხელთათმანები რადებემ მოირგო, რომელიც ბავშვობაში მეკარის პოზიციაზეც თამაშობდა. სამხრეთ აფრიკელმა რაიან გიგზსა და ენდი კოულს საოცარი სეივებით აჯობა, თუმცა როი კინის დარტყმულთან ვერაფერი გააწყო და დამარცხდა.

1998 წელს ლუკას რადებე ლიდსის საუკეთესო მოთამაშედ დასახელდა და ეროვნულ გუნდთან ერთად სადებიუტო მუნდიალზე გაემგზავრა. საერთო მოსაზრებით, საფრანგეთში სამხრეთ აფრიკელებს უკეთ გამოსვლა მართებდათ, თუმცა ჯგუფში ჩარჩნენ, ძირითადად - რადებეს მეწყვილე პიერ ისას საშინელი თამაშის გამო, რომელმაც არამარტო მასპინძელ ფრანგებთან მიითვალა ორი ავტოგოლი (მოგვიანებით ერთი ბურთი ტიერი ანრის ჩაეთვალა), გადამწყვეტ შეხვედრაში საუდის არაბეთთანაც აიკიდა ორი უაზრო პენალტი.

ახალი სეზონის დაწყების წინ ლუკას რადებე ლიდსის კაპიტნად აირჩიეს, მალევე კი გუნდი ირლანდიელმა დევიდ ო’ლირიმ ჩაიბარა, რომელიც მანამდე მწვრთნელის ასისტენტი იყო. 

1998-99 წლების სეზონში ლიდსი ოთხეულში შევიდა, მომდევნო სეზონში კი - სამეულში. ო’ლირის ხელში ლიდსი სულ უფრო უმატებდა, რადებემ კი, რომელმაც ტოტენჰემსა და ჩელსიში გადასვლაზე უარი თქვა, მთავარი მწვრთნელისგან მეტსახელიც მიიღო - The Chief.

იორკშირული კლუბი UEFA-ს თასზე გამოსვლისას ფაბიო კაპელოს გაწვრთნილ რომას გადაეყარა. იტალიელმა სპეციალისტმა ასევე წარუმატებლად სცადა რადებეს გადაბირება, ლიდსის ევროპული ასპარეზობა კი გალათასარაისთან დაპირისპირებისას ლიდსის ორი გულშემატკივარის სიკვდილმა გადაფარა.

2000-2001 წლების სეზონში ლიდს იუნაიტედი ჩემპიონთა ლიგაზე ბარსელონასთან, მილანთან და ბეშიქთაშთან ურთულეს ჯგუფში მოხვდა და პირველივე მატჩში სასტიკი მარცხი იგემა - ო’ლირის კრებული „კამპ ნოუზე“ 0:4 შერცხვა. „ბარსასთან“ შეხვედრისას ლუკას რადებე თანაგუნდელთან შეჯახების გამო საავადმყოფოში გადაიყვანეს.

სრული სათამაშო კონდიციისგან შორს მყოფმა რადებემ უპრესტიჟულეს ევროტურნირზე მილანთან გადამწყვეტი შეხვედრა მაინც ითამაშა და მატჩის საუკეთესო მოთამაშედ დასახელდა. ლიდსი უმძიმესი ჯგუფიდან გაძვრა, შემდეგ კი ასევე რთული სიტუაციიდან, მეორე ჯგუფური ეტაპიდან გააღწია პლეი-ოფში. „ბელადმა“ მუხლის ტრავმა მიიღო და ვალენსიასთან ნახევარფინალური ჯახი გამოტოვა, სადაც იორკშირელების ბრწყინვალე ევროპული სვლა შეჩერდა.

ლუკას რადებესთვის ტრავმები ჩვეულ ამბად იქცა, თუმცა ლიდერობითა და პოპულარობით გამორჩეული მცველი, მიუხედავად იმისა რომ ლიდსის დაცვის ხაზში მასზე უკეთ რიო ფერდინანდი და ჯონათან ვუდგეიტი ირჯებოდნენ, კვლავ რჩებოდა ნაკრებისა და კლუბისთვის საკვანძო მოთამაშედ.

2002 წელს „ბელადი“ კორეასა და იაპონიაში კვლავ ნაკრების კაპიტნის რანგში გაემგზავრა მუნდიალზე სათამაშოდ, თუმცა ჯომო სონოს დამოძღვრილი „ბაფანა ბაფანა“ კვლავ ვერ გავიდა ქვეჯგუფიდან. ლუკას რადებემ ესპანელთა წინააღმდეგ დრამატულ მატჩში გაიტანა, თუმცა მისი გოლი ეროვნული გუნდისთვის საკმარისი არ აღმოჩნდა.

ლიდსში ოქროს თაობის გუნდმა ნელ-ნელა დაშლა დაიწყო. წავიდნენ რობი კინი, რიო ფერდინანდი, ოლივიე დაკური, ჰარი კიუელი, რობი ფაულერი, ჯონათან ვუდგეიტი, ლი ბოუიერი, მოგვიანებით - მარკ ვიდუკა და ალან სმიტიც. მთავარი მწვრთნელის პოზიციაზე სპეციალისტები ერთმანეთს ცვლიდნენ. გუნდი, რომელიც ინგლისის პრემიერ ლიგაში ევროტურნირების ზონას იკავებდა, 2003 წელს ჯერ მე-15 ადგილზე გავიდა, მომდევნო სეზონში კი ჩემპიონატიდან გავარდა.

ლუკას რადებემ კარიერის ბოლო, 2004-2005 წლების სეზონში მხოლოდ 3 მატჩი გამართა და გუნდს უკანასკნელად როტერჰემის წინააღმდეგ უკაპიტნა. ეს ლიდს იუნაიტედის ლეგენდისთვის კარიერის დასასრული იყო. 

ფეხბურთის მიღმა ლუკას რადებეს ცხოვრება მალევე დამძიმდა. 2005 წელს მის მეუღლეს სიმსივნის დიაგნოზი დაუსვეს - ფეზივე რადებე სამ წელიწადში გარდაიცვალა. სამხრეთ აფრიკელმა ლეგენდამ მომდევნო წელს მამაც დაკარგა, რომელსაც იგი თავისი ცხოვრებისა და საფეხბურთო კარიერის წარმატების მთავარ შემოქმედად თვლიდა.

პირადმა და ოჯახურმა პრობლემებმა ლუკას რადებე შემდგომ წლებში საფეხბურთო სამყაროს სრულიად ჩამოაცილა, თუმცა მას დღემდე აღმერთებენ როგორც სამშობლოში, ასევე - ლიდსში. გულშემატკივრებს დღემდე თვალწინ უდგათ გუნდისთავის ხისტი ვარდნები, მოედანზე გამოვლენილი ლიდერობა და ამასთანავე მოედნის მიღმა არსებული მისი თავმდაბლობა. მუდამ მომღიმარი აფრიკელი „ბელადი“ ხომ იორკშირული კლუბის ისტორიის განუყოფელი ნაწილია.